Khuluk Sebab Ketidakpuasan Seksual dalam Perspektif Hukum Islam

Sexual Dissatisfaction as Grounsd for Khuluk in the Perspective of Islamic Law

Authors

  • Muh. Nurgazali Institut Agama Islam STIBA Makassar, Indonesia
  • Muhammad Nirwan Idris Institut Agama Islam STIBA Makassar, Indonesia
  • Abdullah Nazhim Hamid Institut Agama Islam STIBA Makassar, Indonesia

DOI:

https://doi.org/10.36701/mabsuth.v1i3.2571

Keywords:

Khuluk, Dissatisfaction, Sexual, Islamic Law

Abstract

This study aims to examine the general concept of khulʿ and sexual relations from the perspective of Islamic law, with a particular focus on how Islamic law views sexual dissatisfaction as a valid ground for khulʿ. This research adopts a qualitative approach using the library research method. The data sources include the Qur’an, Hadith, books, scholarly articles, journals, and other relevant literature. The findings indicate that khulʿ is a legitimate form of divorce initiated by the wife in exchange for financial compensation to the husband. One of the reasons recognized by Islamic law for requesting khulʿ is the husband's inability to fulfill his wife's biological needs, whether due to physical limitations or unwillingness to engage in sexual relations. The Hambali school explicitly permits khulʿ on these grounds, in line with the Islamic legal maxim al-Ḍarar yuzāl (harm must be eliminated). Sexual fulfillment is considered a fundamental right in marriage. When this right is persistently neglected, Islam provides a sharʿi-based solution through khulʿ as a fair and humane option. This study offers a significant contribution to strengthening the legal foundation and policy development of religious courts in handling divorce cases rooted in sexual dissatisfaction.

Downloads

Download data is not yet available.

References

Al-Qur’an al-karīm

Buku

Al-Albānī, Abū ‘Abdirraḥmān Muḥammad Nāṣiruddīn. Saḥīḥ Sunan Ibnu Mājah. Jakarta: Pustaka Azzam, 2013.

Al-Andalusī, Abū Muḥammad Ali ibn Aḥmad ibn Sa’id ibn Hazm. Al-Muḥalla. Juz 9. Bairūt: Dar al-Fikr, t.th

Al-Bar, Muḥammad ‘Ali. Adab al-‘Alāqah al-Zaujiyyah. Cet. I; Bairūt: Dār al-Qalam, 1416 H/1995 M.

Al-Buhūtī, Manshūr bin Yūnus al-Buhūtī al-Ḥanbalī. Kasyāf al-Qinā‘. Juz 12. Cet. I; Kementerian Kehakiman Kerajaan Arab Saudi 1429 H/2008 M.

Al-Bukhārī, Abū ‘Abdillāh Muḥammad bin Ismā’īl. Ṣaḥīḥ al-Bukhārī. Juz 6. Maktabah Syāmilah.

Al-Dahlawī, Muḥammad Ya‘qūb. Ḍamānāt Ḥuqūq al-Mar’ah al-Zaujiyyah. Cet. I; Riyād: ‘Imādat al-Baḥṡ al-‘Ilmī, 1442 H.

Al-Fauzān, Ṣalih Fauzān 'Abdullah. Al-Mulakhaṣ al-Fiqhi. Cet. I; al-Azhar: al-Dar al-‘Ilmiyyah, 1436 H/2015 M.

Al-Gazālī, Abū Ḥamid. Iḥyā’ ‘Ulūm al-Dīn. Juz 2. Bairūt: Dār al-Ma’rifah, t.th.

Al-Haitamī, Aḥmad bin Muḥammad bin ʿAlī bin Ḥajar al-Saʿdī al-Anṣārī, Syihābuddīn, Syaikh al-Islām, Abū al-ʿAbbā. Al-Zawājir ‘an Iqtirāf al-Kabā’ir. Juz 2. Cet. I; Dār al-Fikr 1407 H/1987 M.

Al-Ḥanafī, Abū Bakr bin Mas’ūd al-Kāsānī. Badāi’ al-Ṣanāi’ fī Tartīb al-Syarā’i’. Juz 3. Bairūt: : Dār al-Kutub al-‘Ilmiyyah,1327 H/1909 M.

Al-Ḥanbalī, Abū Muḥammad ‘Abdullāh bin Aḥmad bin Muḥammad bin Qudāmah al-Maqdisī. Al-Mughnī. Juz 10. Cet. III; Riyād: Dār ‘Alim al-Kutub, 1417 H/1997 M.

Al-Hanbalī, Zainuddīn al-Munajjā bin ‘Uṡman bin As’ad ibn al-Munajjā al-Tanūkhī. Al-Mumti’ fī Syarḥ al-Muqni’. Juz 3. Cet. III; Maktabah al-Asadī, 1424 H/2003 M.

Ali, Baba. Harmonis di Dunia Bersama di Surga. Dalam Perspektif Keajaiban Seks Jakarta: PT Elex Media Komputindo, 2016.

Al-Jaziri, Abd al- Raḥman. Kitab al-Fiqh ‘alā al-Mażāhib al-Arba’ah. Juz 4. Bairūt: Dār Fikr, 2008.

Al-Lāhim, ‘Abdul Karīm bin Muḥmmad. Al-Maṭla’ Alā Daqāiq Zād al-Mustaqni’ Fiqh al-Usrah. Cet. I; Riyād: Dār Kunūz Isybīliyā li al-Nasyr wa al-Tauzī’, 1431 H/2010 M.

Al-Maqdisi, Muḥammad bin Mufliḥ. Al-Furū’. Juz 8. Cet. I; Bairūt: Dār al-Muayyad 1424 H/2003 M.

Al-Margīnānī, Burhān al-Dīn. Al-Hidāyah fī Syarḥ Bidāyah al-Mubtadī. Juz 2.

Al-Miṣrī, Zainuddīn bin Ibrāhīm bin Muḥammad Ibn Nujaīm. Al-Baḥr al-Rā’iq Syarḥ Kanz al-Daqā’i., Juz 4 Cet. II; Dār al-Kitab al-Islami 970 H/1563 M.

Al-Naīsābūrī, Abū Ḥusain Muslim bin Hajjāj al-Qusyairi. Saḥīḥ Muslim. Juz 2. Kairo: Issa al-Bābi al-Halabi 1374 H.

Al-Nawawī, Abū Zakariyā Muhyī al-Dīn Yaḥyā bin Syarf. Rauḍah al-Talibīn wa 'Umdah al-Muftīn. Juz 7 Cet III, Beirut al-Maktab al-Islāmī, 1412 H/1991 M.

Al-Qarḍāwī, Yusuf. Fatāwā Mu’āṣirah. Cet. III; Kuwaīt: Dār al-Qalam, 1421 H/2000 M.

Al-Qurṭubī, Abū ‘Abdullāh Muḥammad ibn Aḥmad al-Anṣārī. Al-Jāmi‘ li Aḥkām al-Qur’ān. Juz 6 Cet.II;Kairo: Dār al-Kutub al-Miṣriyyah 1384 H /1964 M.

Al-Qurṭubī, Abū al-Walid Muḥammad bin Aḥmad bin Muḥammad bin Aḥmad bin Rusy. Bidāyah al-Mujtahid wa Nihayah al-Muqtaṣid. Juz 2. Bairūt: Dār al-Fikr, t.th.

Al-Sarakhsi, Al-Mabṣūt. Juz 5. Bairūt: Dār al-Ma’rifah.

Al-Suyuṭī, Al-Asybāh wa al-Naẓāir. Bairūt: Dār al-Kutub al-‘Ilmiyyah, 1998.

Al-Syafii, Abū Abdillah Muḥammad bin Idrīs. Al-Umm. Juz 5. Bairūt: Dār al-Fikr.

Al-Syaibani, Muḥammad bin Hasan. Al-Ashl. Juz 5 Bairūt: Dār al-Kutub al-‘Ilmiyyah, 2000 M.

Al-Syarbīnī, Syamsuddīn Muḥammad bin Aḥmad. Mugnī al-Miḥtāj Ilā Ma’rifah Ma’ānī Alfāẓ al-Minḥāj. Juz 4. Bairūt: : Dār al-Kutub al-‘Ilmiyyah, 1994 M.

Al-Zuḥaiī, Wahbah. Al-Mu’tamad fī al-Fiqh Mażhab Syāfi’ī. Juz 7. Cet. I; Jakarta: 2011.

Al-Zuḥailī, Wahbah. Al-Fiqh al-Islāmi wa Adillatuhu. Cet. IV; Damaskus: Dār al-Fikr, 1418 H/1997 M.

Anas, Malik ibn. Al-Muwaṭṭo’. ed. Muḥammad Fu’ād ‘Abd al-Bāqī, Juz 2. Bairūt: Dār al-Iḥyā al-Turāth al-‘Arabī.

Direktorat Pembinaan Badan Peradilan Agama Islam, Departemen Agama RI, Kompilasi Hukum Islam di Indonesia. Jakarta: Departemen Agama 2001.

Hatfield, Elaine William Walster and Ellen Berscheid. Equity: Theory and Research. Boston: Allyn and Bacon, 1978.

Hathout, Hassan. Panduan Seks Islami. Jakarta: Zahra Publishing House, 2009.

Ibn ‘Abidīn, Muḥammad Amīn. Hāsyiah Rād al-Muḥtār ‘alā al-Dūr al-Mukhtār. Juz 3.

Ibn Daqiq, Taqiyuddīn Abī al-Fatḥ Muḥammad ibn ‘Alī. Syarḥ Arbaīn al-Nawawī. t.tp., Muassasah al-Rayān, 1423 H.

Ibn Qayyim Al-Jauziyyah, Abū ‘Abdillāh Muḥammad bin Abī Bakr bin Ayyūb. Al-Tibbun Nabawī. Bairūt: Dār al-Hilāl, t.th.

Ibn Qayyim Al-Jauziyyah, Abū ‘Abdillāh Muḥammad bin Abī Bakr bin Ayyūb. Rauḍat al-Muḥibbīn wa Nuzhat al-Musytāqīn. Juz 1. Cet. IV; Maktabah Aṭā’āt al-‘Ilm, 1440 H/2019 M.

Ibn Sa’id, Sahnūn. Al-Mudawwanah al-Kubrā. ed. ‘Abd al-Salām Muḥammad, Juz 2. Bairūt: Dār al-Kutub al-‘Ilmiyyah, 1994.

Ibn Taimiyah, Taqiyuddīn Abu al-Abbas Aḥmad ibn Abd al-Ḥālim. Al-Mustadrak ‘alā Majmu’ Fatāwā. Juz 4. Cet. I; t.tp: Jam’iyyah wa Ratbah Muḥammad ibn Qasim, 1418 H.

Ibn Taimiyah, Taqiyuddīn Abu al-Abbas Aḥmad ibn Abd al-Ḥālim. Al-Fatāwā al-Kubrā. juz 5. Cet. I; Dār al-Kutub al-‘Ilmiyyah.

Ibn Taimiyah, Taqiyuddīn Abu al-Abbas Aḥmad ibn Abd al-Ḥālim. Majmu’ Fatawa Tentang Nikah. Jakarta: Pustaka Azzam, 2002.

Ibnu Mājah, Sunan Ibnu Majah. Cet.1; Dār Ihya al-Kutub al-‘Arabiyyah, 1372 H.

Khatimah, Umi Khusnul. “Hubungan Seksual Suami-Istri Dalam Perspektif Gender dan Hukum Islam.” 2013.

Maslow, Abraham H. Motivation and Personality. 3rd Edition New York: Harper & Row, 1987.

Mernissi, Fatimah. The Forgotten Queens of Islam. Cet. I; Cambridge: Polity Press, 1993 M.

Munawwir, Ahmad Warson. Al-Munawwir Kamus Arab Indonesia.

Olson, David H. and John DeFrain. Marriage and the Family: Diversity and Strengths, 7th ed. New York: McGraw-Hill, 2014.

Rafiq, Aḥmad. Hukum Islam di Indonesia. Cet. VI; Jakarta: Raja Grafindo Persada, 2003 M.

Sabiq, Sayyid. Fiqh al-Sunnah. Juz 2. Cet. VIII; Bairūt: Dār Kitab al-‘Arabi, 1407 H/1987 M.

Sālim, Abū Mālik Kamāl bin al-Sayyid. Saḥīḥ Fiqh al-Sunnah wa Adillatuhu wa Taudīḥu Mażahib al-Aimmah. Juz 3. al-Qāhirah: al-Maktabah al-Taufīqiyyah, 1424 H/2003 M.

Sujasweni, Wiratna. Metodologi Penelitian. Yogyakarta: Pustaka Baru Press, 2019.

Jurnal Ilmiah

Adib, M. Afiqul. “Upaya Mendialogiskan Pendekatan Normatif dan Historis dalam Studi Islam”, al-Tarbawi al-Haditsah: Jurnal Pendidikan Islam 7, no. 2 (2022): h. 87-97.

Arif, H.M. Syaikhul. “Studi Komparatif dalam Islam”, Siyasah: Junal Hukum Tata Negara 4, no. 2 (2021): h. 26-40.

Avianti, Hajar Pandu dan Fabiola Hendriati. “Pengaruh Keterbukaan Komunikasi Seksual Suami Istri Mengenai Hubungan Seksual terhadap Kepuasan Seksual Istri” Jurnal Psikologi 6, no. 2 (2011): h. 457-458.

Basalamah, Nabilah. Tidak Dapat Menjalankan Kewajiban Hubungan ‘Intim’ Suami Istri Menyebabkan Perceraian Menurut Hukum Islam. Jurnal Lex et Societatis, 1 no. 1 (2013): h. 66.

Faruq, Umar. “Kebutuhan Seksual Menjadi Penyebab Utama Tingginya Angka Perceraian” Jurnal Dunia Ilmu Hukum dan Politik 1, no. 2 (2023): h. 25.

Fitriyah, Alfina Wildatul. Kebutuhan Seksual Menjadi Penyebab Utama Tingginya Angka Perceraian. Tabsyir: Jurnal Dakwah dan Sosial Humaniora, 2 no. 3 (2021): h. 37-47.

Ishak Aydemir, Didem Cetinkaya. “The Effect of Sexual Problems in Divorce Process: Cases of Men (Turkey)”, Turkish Journal of Applied Social Work, 4 No. 2 (2021).

Mustafa, Imron. “Jendela Logika dalam Berfikir: Dedukasi dan Induksi sebagai Dasar Penalaran Ilmiah”, El-Banat: Jurnal Pemikiran dan Pendidikan Islam 6, no. 2 (2016): h. 122-142.

Nurhasanah, R. (2022). "Khuluk karena Alasan Seksual", Jurnal Hukum Islam dan Keluarga, no. 1.

Rais, Isnawati. Tingginya Angka Cerai Gugat (Khuluk) di Indonesia: Analisis Kritis terhadap Penyebab dan Alternatif Solusi Mengatasinya. Jurnal Al-‘Adalah, 12 no. 1, (2014): h. 192.

Rijali, Ahmad. “Analisis Data Kualitatif”, Jurnal Alhadharah 17, no. 33 (2018): h. 81-95.

Yusuf, H., dan Fitriani, M. (2021). “Ketidakpuasan Seksual dan Konflik Pernikahan”, Jurnal Psikologi Islam 13, no. 2.

Disertasi/Tesis/Skripsi

Aeni, Nur. Kelainan Seksual sebagai Alasan Perceraian Studi Kasus Perkara No. 0284/Pdt.G/2017.PA.Mks. Skripsi Makassar: Fak. Syariah dan Hukum UIN Alauddin. (2018).

Aldianto. Tinjauan Hukum Islam terhadap Perceraian yang disebabkan Faktor Kebutuhan Seksual di Pengadilan Agama Bengkulu Kelas 1A. Tesis Bengkulu: PPs UIN Fatmawati Sukarno, (2022).

Mahenra, Usril Asyar. Dampak Ketidakpuasan Biologis Pasangan Suami Isteri terhadap Perceraian di Pengadilan Agama Kabupaten Bantaeng Tahun 2021–2022. Skripsi Makassar: Fak. Agama Islam Universitas Muḥammad iyah Makassar. (2024).

Yaqin, Khusnul. Tinjauan Hukum Islam terhadap Ketidakpuasan Seksual sebagai Alasan Perceraian (Studi Putusan PA Sleman No.451/Pdt.G/2005/PA Smn). Skripsi Yogyakarta: Fak. Syari’ah UIN Sunan Kalijaga, (2008).

Downloads

Published

2025-11-28