أصول المسائل الفقهية عند الشافعية: دراسة تطبيقية على أصل "النوم ناقض للوضوء" نموذجًا

Foundations of Jurisprudential Issues in the Shafi‘i School: A Case Study on Sleep as a Nullifier of Ablution

Authors

  • Imam Riadi Ph.D. in Islamic Jurisprudence (Fiqh) and Its Principles (Usul al-Fiqh), Department of Islamic Studies, King Saud University, Kingdom of Saudi Arabia

DOI:

https://doi.org/10.36701/nukhbah.v11i2.2320

Keywords:

principles, shafi‘i schoolars, ablution

Abstract

This study explores the concept of “Foundations of Jurisprudential Issues” (Uṣūl al-Masāʾil al-Fiqhiyyah) within the Shāfiʿī school, examining its meaning, usage, and practical application through the principle: "Sleep invalidates ablution (wuḍūʾ) except for one sitting firmly". The research problem lies in the ambiguity of this concept and the lack of independent analytical studies, despite its frequent use in Shāfiʿī legal literature. The precise meaning of the term and the methodological approach of the scholars in dealing with it -through derivation (takhrīj) and branching (tafrīʿ)- have not been clearly defined.
The study adopts a descriptive, analytical, and comparative methodology, by examining the writings of Shāfiʿī jurists and uṣūl scholars, analyzing their use of the term, and applying it to a specific jurisprudential principle to identify the relied-upon narrations and trace their juristic implications. The main objectives are to define and clarify the concept of Uṣūl al-Masāʾil al-Fiqhiyyah, and to explain the Shāfiʿī methodology in establishing and applying such foundational principles in jurisprudential reasoning. The research concludes that the Foundations of Jurisprudential Issues refer to the authoritative views of Imām al-Shāfiʿī upon which his followers built subsequent rulings. Recognizing these foundations helps in understanding the structure of the madhhab and the criteria of preference within it. The study also finds that the principle "Sleep invalidates ablution except for one sitting firmly" is based on the new (jadīd) opinion of Imām al-Shāfiʿī and has become a firmly established foundation upon which numerous juristic branches are built.

Downloads

Download data is not yet available.

References

Abū al-Ḥusayn Aḥmad ibn Fāris ibn Zakariyyā. Muʿjam Maqāyīs al-Lugah. 2nd ed. Vol. 6. 6 vols. Qāhirah: Maktabat wa Maṭbaʿat Muṣṭafā al-Bāb al-Ḥalabī wa Awlāduh, 1389.

al-Anṣārī, Abū al-‘Abbās Aḥmad ibn Muḥammad ibn ‘Alī al-ma‘rūf bi Ibn al-Rif‘ah. Kifāyatu al-Nabīh fī Syarḥ al-Tanbīh. 1st ed. Vol. 1. 21 vols. Bayrūt: Dār al-Kutub al-‘Ilmiyyah, 2009.

al-Anṣārī, Abū Yaḥyā Zakarīyā. Lubbu al-Uṣūl. 1st ed. Tarīm–Ḥaḍhramawt: Dār al-Żahabī, 1428.

al-‘Asqalānī, Abū al-Faḍl Aḥmad ibn ‘Alī ibn Muḥammad ibn Aḥmad ibn Ḥajar al-. Talkhīṣ al-Ḥabīr. 1st ed. Vol. 1. 7 vols. Dār Aḍwā’ al-Salaf, 1428.

Bāḥusayn, Ya‘qūb ibn ‘Abd al-Wahhāb al-. Al-Takhrīj ‘inda al-Fuqahā’ wa al-Uṣūliyyīn: Dirāsah Naẓariyyah Taṭbīqiyyah Ta’ṣīliyyah. 6th ed. Riyādh: Maktabah al-Rusyd, 1436.

al-Bayhaqī, Abū Bakr Aḥmad ibn al-Ḥusayn ibn ʿAlī. Al-Sunan al-Kubrā. 1st ed. Vol. 1. 24 vols. al-Qāhirah: Markaz Ḥajar li al-Buḥūṡ wa al-Dirāsāt al-ʿArabiyyah wa al-Islāmiyyah, 1432.

al-Bukhārī, Abū ʿAbd Allāh Muḥammad ibn Ismāʿīl ibn Ibrāhīm ibn al-Mugīrah al-Juʿfī. Ṣaḥīḥ al-Bukhārī. 1st ed. Vol. 1. 10 vols. al-Qāhirah: Dār al-Taʾṣīl, 1433.

Fāyd, Sya‘bān al-Kūmī. “Aṡar al-Nawm fī al-Ṭahārah wa al-Ṣalāh – Dirāsah Muqāranah fī al-Fiqh al-Islāmī.” Majallat al-Buḥūṡ al-Fiqhiyyah wa al-Qānūniyyah 22, no. 22 (December 1, 2007): 271–379. doi:10.21608/jlr.2007.27815.

Ḥātim Bāy. Al-Uṣūl al-Ijtihādiyyah allatī Yubnā ʿalayhā al- Mażhab al-Mālikī. 1st ed. Kuwait: Wizārat al-Awqāf wa al-Syuʾūn al-Islāmiyyah, 1432.

al-Haytamī, Aḥmad ibn Muḥammad ibn ʿAlī ibn Ḥajar. Tuḥfat al-Muḥtāj fī Syarḥ al-Minhāj wa-Ḥawāsyī al-Syarwānī wa-al-ʿAbbādī. Vol. 1. 10 vols. Miṣr: al-Maktabah at-Tijāriyyah al-Kubrā, 1357.

Ibn Nujaym Zayn al-Dīn ibn Ibrāhīm ibn Muḥammad. Al-Asybāh wa al-Naẓā’ir ‘alā Mażhab Abī Ḥanīfah al-Nu‘mān. 1st ed. Beirut: Dār al-Kutub al-‘Ilmiyyah, 1419.

Jamīlah bint Muḥammad Makkī ʿAbd Allāh Salatī. “Aṡar an-Nawm wa al-Igmā’ fī al-Aḥkām al-Fiqhiyyah.” Jāmi‘atu Umm al-Qurā, 1421. https://www.quranicthought.com/ar/books/أثر-النوم-والإغما‌ء-في-الأحكام-الفقهية221/.

al-Jīzānī, Muḥammad ibn Ḥusayn. Maʿālim Uṣūl al-Fiqh ʿinda Ahl al-Sunnah wa al-Jamāʿah. 11th ed. Dammam: Dār Ibn al-Jawzī, 1434.

al-Juwaynī, Abū al-Maʿālī ʿAbd al-Malik ibn ʿAbd Allāh ibn Yūsuf ibn Muḥammad. Nihāyat al-Maṭlab fī Dirāyat al-Mażhab. 1st ed. Vol. 1. 20 vols. Jeddah: Dār al-Minhāj, 1428.

al-Māwardī, Abū al-Ḥasan ʿAlī ibn Muḥammad ibn Ḥabīb al-Baṣrī al-Bagdādī. Al-Ḥāwī al-Kabīr fī Fiqh Mażhab al-Imām al-Syāfiʿī. 1st ed. Vol. 1. 19 vols. Bayrūt: Dār al-Kutub al-ʿIlmiyyah, 1419.

al-Miṣrī, Ibn al-Mulaqqin Sirāj al-Dīn Abū Ḥafṣ ʿUmar ibn ʿAlī ibn Aḥmad al-Syāfiʿī. Al-Badr al-Munīr fī Takhrīj al-Aḥādīṡ wa al-Āṡār al-Wāqiʿah fī al-Syarḥ al-Kabīr. 1st ed. Vol. 3. 9 vols. al-Riyāḍ: Dār al-Hijrah li al-Nasyr wa al-Tawzīʿ, 1425.

al-Muzanī, Abū Ibrāhīm Ismāʿīl ibn Yaḥyā. Al-Mukhtaṣar min ʿIlm al-Syāfiʿī wa min Maʿnā Qawlihi. 1st ed. al-Riyāḍ: Dār Madārij li al-Nasyr, 1440.

al-Nawawī, Abū Zakariyā Muḥyī al-Dīn Yaḥyā ibn Syaraf. Rauḍat al-Ṭālibīn wa ‘Umdat al-Muftīn. Vol. 1. 12 vols. Bayrūt: al-Maktab al-Islāmī, 1412.

al-Nawawī, Abū Zakariyā Muḥyī al-Dīn Yaḥyā ibn Syaraf. Tahżīb al-Asmā’ wa al-Lugāt. Vol. 1. 4 vols. Bayrūt–Lubnān: Dār al-Kutub al-‘Ilmiyyah, n.d.

al-Nawawī, Abū Zakariyyā Muḥyī al-Dīn ibn Syaraf. Al-Majmūʿ Syarḥ al-Muhażżab. Vol. 1. 9 vols. al-Qāhirah: Idārat al-Ṭibāʿah al-Munīr, 1344.

al-Nawawī, Abū Zakariyā Muḥyī al-Dīn Yaḥyā ibn Syaraf. Al-Majmūʿ Syarḥ al-Muhażżab. Vol. 2. 9 vols. al-Qāhirah: Idārat al-Ṭibāʿah al-Munīr, 1344.

al-Naysābūrī, Abū al-Ḥusayn Muslim ibn al-Ḥajjāj ibn Muslim al-Qusyayrī. Ṣaḥīḥ Muslim. 1st ed. Vol. 1. 8 vols. Turkey: Dār al-Ṭibāʿah al-ʿĀmirah, 1433.

al-Rāfiʿī, ʿAbd al-Karīm ibn Muḥammad ibn ʿAbd al-Karīm. Al-ʿAzīz Syarḥ al-Wajīz. 1st ed. Vol. 1. 13 vols. Bayrūt: Dār al-Kutub al-ʿIlmiyyah, 1417.

al-Ruyānī, Abū al-Maḥāsin ʿAbd al-Wāḥid ibn Ismāʿīl. Baḥr al-Mażhab. 1st ed. Vol. 1. 14 vols. Beirut: Dār al-Kutub al-‘Ilmiyyah, 2009.

Sa‘īd, Muḥammad ibn ‘Abd al-‘Azīz. “Nawm Al-Mu‘Tamir Aṡnā’ Adā’ Ṭawāfih ‘Alā Wasā’Il al-Naql al-Ḥadīṡah (Dirāsah Fiqhiyyah).” Majallat Al-Qalam Li al-‘Ulūm al-Insāniyyah Wa al-Taṭbīqiyyah (ʿIlmiyyah – Dawriyyah – Muḥakkamah) 12, no. 48 (May 1, 2025): 185–219. https://quni.edu.ye/journal/index.php/alqalam/article/view/878.

Salāymah, Ayman bin Naṣr bin Nāyif al-. “Mukhtaṣar al-Buwayṭī li al-Imām Abī Ya‘qūb Yūsuf bin Yaḥyā al-Buwayṭī: Dirāsah wa Taḥqīq.” al-Jāmiʿah al-Islāmiyyah, 1430.

Sānū, Muṣṭafā Quṭb. Mu‘jam Muṣṭalaḥāt Uṣūl al-Fiqh. 1st ed. Dimasq: Dār al-Fikr, 1420.

al-Sijistānī, Abū Dāwūd Sulaymān ibn al-Asyʿaṡ al-Azdī. Sunan Abī Dāwūd. 1st ed. Vol. 1. 7 vols. Dimasq: Dār al-Risālah al-ʿĀlamiyyah, 1430.

al-Subkī, Tāj al-Dīn ʿAbd al-Wahhāb ibn ʿAlī ibn ʿAbd al-Kāfī. Al-Asybāh wa al-Naẓāʾir. 1st ed. Vol. 1. 2 vols. Beirut: Dār al-Kutub al-ʿIlmiyyah, 1411.

al-Subkī, Taqī ad-Dīn ʿAlī ibn ʿAbd al-Kāfī, and Tāj ad-Dīn ʿAbd al-Wahhāb ibn ʿAlī ibn ʿAbd al-Kāfī al-Subkī. Al-Ibhāj fī Syarḥ al-Minhāj. 1st ed. Vol. 2. 7 vols. Dawlah al-Imārāt al-‘Arabiyyah al-Muttaḥidah: Dār al-Buḥūṡ li ad-Dirāsāt al-Islāmiyyah wa Iḥyā’ at-Turāṡ, 1424.

Syabīr, Muḥammad ʿUṡmān. Manāhij al-Fuqahāʾ fī Istinbāṭ al-Aḥkām. 1st ed. al-Urdun: Dār al-Nafāʾis, 1438.

al-Syāfiʿī, Abū ʿAbd Allāh Muḥammad ibn Idrīs. Al-Umm. 2nd ed. Vol. 1. 8 vols. Bayrūt: Dār al-Fikr, 1403.

al-Syīrāzī, Abū Isḥāq Ibrāhīm ibn ʿAlī ibn Yūsuf al-Fayrūzābādī. Al-Tanbīh fī al-Fiqh al-Syāfi‘ī. 1st ed. Beirut: ‘Ālam al-Kutub, 1403.

al-Syīrāzī, Abū Isḥāq Ibrāhīm ibn ʿAlī ibn Yūsuf al-Fīrūzābādī. Al- Muhażżab fī Fiqh al-Imām al-Syāfiʿī. Vol. 1. 3 vols. Bayrūt: Dār al-Kutub al-ʿIlmiyyah, 1431.

al-Tirmiżī, Abū ʿĪsā Muḥammad ibn ʿĪsā ibn Sawrah. Sunan al-Tirmiżī. 1st ed. Vol. 1. 6 vols. Dimasq: Dār al-Risālah al-ʿĀlamiyyah, 1430.

al-Ṭūsī, abū Ḥāmid Muḥammad ibn Muḥammad al-Gazālī. Al-Wasīṭ fī al-Mażhab. 1st ed. Vol. 1. 7 vols. Qāhirah: Dār as-Salām, 1417.

al-Zabīdī, Muḥammad Murtaḍā al-Ḥusaynī. Tāj al-ʿArūs min Jawāhir al-Qāmūs. Vol. 9. 40 vols. Kuwait: Wizārat al-Irsyād wa al-Anbāʾfī al-Kuwait, 1385.

al-ʿUmrānī, Abū al-Ḥusayn Yaḥyā ibn Abī al-Khayr ibn Sālim. Al-Bayān fī Mażhab al-Imām al-Syāfiʿī. 1st ed. Vol. 1. 13 vols. Jeddah: Dār al-Minhāj, 1421.

Downloads

Published

2025-12-12

How to Cite

Imam Riadi. (2025). أصول المسائل الفقهية عند الشافعية: دراسة تطبيقية على أصل "النوم ناقض للوضوء" نموذجًا: Foundations of Jurisprudential Issues in the Shafi‘i School: A Case Study on Sleep as a Nullifier of Ablution. NUKHBATUL ’ULUM: Jurnal Bidang Kajian Islam, 11(2), 197-218. https://doi.org/10.36701/nukhbah.v11i2.2320