(منهج الشيخ حسنين مخلوف في تقرير صفات الله (دراسة تطبيقية من خلال تفسيره صفوة البيان لمعاني القرآن
The Methodology of Shaykh Ḥusaynīn Makhlūf in Affirming the Divine Attributes (An Applied Study through His Tafsīr Ṣafwat al-Bayān li-Maʿānī al-Qurʾān)
DOI:
https://doi.org/10.36701/nukhbah.v11i2.2620Keywords:
ʿAqīdah (Islamic Creed), Divine Attributes, Ahl al-Sunnah wa al-Jamāʿah, Tafwīḍ (Consignment), Taʾwīl (Allegorical Interpretation)Abstract
This study examines the methodology of Shaykh Ḥusayn Muḥammad Makhlūf in affirming the divine attributes of Allah through his exegesis Ṣafwat al-Bayān li-Maʿānī al-Qurʾān, a concise tafsīr that gained wide popularity among ordinary Muslims due to its clarity of expression and accessibility. The importance of this research lies in the potential risk of doctrinal deviations being transmitted through such concise works to the general readership, as well as the need to assess the extent to which this tafsīr adheres to the creed of the pious predecessors (al-salaf al-ṣāliḥ). The study employs a descriptive-analytical approach combined with a comparative method, by tracing the author’s interpretations concerning the divine attributes, weighing them against textual and rational evidences, and comparing them with the positions of the salaf and leading exegetes. The findings reveal that Makhlūf affirmed several major attributes—such as life, knowledge, power, speech, and transcendence (both in essence and in dominance)—in line with the methodology of the salaf. However, in other places, he adopted the path of tafwīḍ (consigning meanings) and taʾwīl (figurative interpretation), attributing tafwīḍ of meanings to the salaf, categorizing verses of transcendence and istiwāʾ as mutashābihāt (ambiguous), and interpreting certain attributes, such as seeing, hearing, face, and shin, away from their apparent meanings. This produced a methodological inconsistency between affirmation, tafwīḍ, and taʾwīl. The contribution of this study lies in highlighting the doctrinal dimensions of Ṣafwat al-Bayān, pointing out its methodological shortcomings, and guiding readers and scholars towards reliance on authoritative salafī exegeses, while offering a critical academic perspective that distinguishes between the genuine salaf methodology and its divergences.
Downloads
References
Al-Ashʿarī, Abū al-Ḥasan ʿAlī bin Ismāʿīl. Al-Ibānah ʿan Uṣūl al-Diyānah. Taḥqīq: Fawqiyyah Ḥusayn Maḥmūd. Dār al-Anṣār – al-Qāhirah, Ṭabʿah I, 1397 H.
Abāẓah, Nizār, wa Muḥammad Riyāḍ al-Māliḥ. Itmām al-Iʿlām. Dār Ṣādir, Ṭabʿah I, 1999 M.
ʿAbd al-Ḥamīd, Muḥammad Muḥyī al-Dīn. Al-Niẓām al-Farīd bi-Taḥqīq Jawhar al-Tawḥīd.
Abū ʿUbayd al-Qāsim bin Sallām. Gharīb al-Ḥadīth. Taḥqīq: Muḥammad ʿAbd al-Muʿīd Khān. Maṭbaʿah Dāʾirat al-Maʿārif al-ʿUthmāniyyah, Ḥaydar Ābād, Ṭabʿah I, 1384 H / 1964 M.
Aḥmad bin Ḥanbal. Al-Radd ʿalā al-Jahmiyyah wa al-Zanādiqah. Taḥqīq: Ṣabrī bin Salāmah Shāhīn. Dār al-Thabāt, Ṭabʿah I.
Al-ʿAlāʾūnah, Aḥmad. Dhail al-Aʿlām. Dār al-Manārah – Jiddah, Ṭabʿah I, 1998 M.
Al-Azharī, Abū Manṣūr Muḥammad bin Aḥmad. Tahdhīb al-Lughah. Taḥqīq: Muḥammad ʿAwaḍ Murʿib. Dār Iḥyāʾ al-Turāth al-ʿArabī – Bayrūt, Ṭabʿah I, 2001 M.
Al-Baghawī, Abū Muḥammad al-Ḥusayn bin Masʿūd. Maʿālim al-Tanzīl fī Tafsīr al-Qurʾān. Taḥqīq: Muḥammad ʿAbd Allāh al-Nimr, ʿUthmān Jumʿah Ḍumayriyyah, Sulaymān Muslim al-Ḥarsh. Dār Ṭayyibah, Ṭabʿah IV, 1417 H / 1997 M.
Al-Baghawī, Abū Muḥammad al-Ḥusayn bin Masʿūd. Sharḥ al-Sunnah. Taḥqīq: Shuʿayb al-Arnaʾūṭ, Muḥammad Zuhayr al-Shāwīsh. Al-Maktab al-Islāmī – Dimashq, Bayrūt, Ṭabʿah II, 1403 H / 1983 M.
Al-Barrāk, ʿAbd al-Raḥmān bin Nāṣir. Sharḥ al-ʿAqīdah al-Tadmuriyyah: Taḥqīq al-Ithbāt li al-Asmāʾ wa al-Ṣifāt wa Bayān Ḥaqīqat al-Jamʿ bayna al-Qadr wa al-Sharʿ. Iʿdād: ʿAbd al-Raḥmān bin Ṣāliḥ al-Sudays. Muʾassasat Waqf al-Shaykh ʿAbd al-Raḥmān bin Nāṣir al-Barrāk, Ṭabʿah VII, 1442 H / 2021 M.
Al-Bayhaqī, Aḥmad bin al-Ḥusayn. Al-Asmāʾ wa al-Ṣifāt. Taḥqīq: ʿAbd Allāh bin Muḥammad al-Ḥāshidī. Maktabat al-Sawwādī – Jiddah, Ṭabʿah I, 1413 H / 1993 M.
Al-Bayūmī, Muḥammad Rajab. Al-Nahḍah al-Islāmiyyah fī Siyar Aʿlām al-Muʿāṣirīn. Ṭabʿah I, 1999 M.
Al-Bukhārī, Muḥammad bin Ismāʿīl. Khalq Afʿāl al-ʿIbād. Taḥqīq: ʿAbd al-Raḥmān ʿUmayrah. Dār al-Maʿārif al-Suʿūdiyyah – Riyāḍ.
Al-Dārimī, ʿUthmān bin Saʿīd. Naqḍ ʿalā al-Marīsī al-Jahmī al-ʿAnīd. Taḥqīq: Abū ʿĀṣim al-Shawwāmī al-Atharī. Al-Maktabah al-Islāmiyyah, al-Qāhirah, Ṭabʿah I, 1433 H / 2012 M.
Al-Dhahabī, Muḥammad bin Aḥmad bin ʿUthmān. Al-ʿUlūw li al-ʿAlī al-Ghaffār fī Ṣaḥīḥ al-Akhbār wa Saqīmihā. Taḥqīq: ʿAbd al-Raḥmān Muḥammad ʿUthmān. Dār al-Fikr – Miṣr, 1388 H.
Al-Dhahabī, Muḥammad Ḥusayn. Al-Tafsīr wa al-Mufassirūn. Maktabat Wahbah – al-Qāhirah.
Al-Dhahabī, Shams al-Dīn Muḥammad bin Aḥmad. Mukhtaṣar al-ʿUlūw li al-ʿAlī al-ʿAẓīm. Taḥqīq: Muḥammad Nāṣir al-Dīn al-Albānī. Al-Maktab al-Islāmī, Ṭabʿah II, 1412 H / 1991 M.
Al-Farrāʾ, Abū Zakariyyā Yaḥyā bin Ziyād. Maʿānī al-Qurʾān. Taḥqīq: Aḥmad Yūsuf al-Najjātī, Muḥammad ʿAlī al-Najjār, ʿAbd al-Fattāḥ Ismāʿīl al-Shalabī. Al-Dār al-Miṣriyyah li al-Taʾlīf wa al-Tarjamah, Ṭabʿah I.
Al-Iṣbahānī, Qawām al-Sunnah Ismāʿīl bin Muḥammad. Al-Ḥujjah fī Bayān al-Maḥajjah wa Sharḥ ʿAqīdat Ahl al-Sunnah. Taḥqīq: Muḥammad bin Rabīʿ bin Hādī ʿUmayr al-Madkhalī. Dār al-Rāyah – Riyāḍ, Ṭabʿah II, 1419 H / 1999 M.
Al-Juwaynī, ʿAbd al-Malik. Al-ʿAqīdah al-Niẓāmiyyah. Taḥqīq: Muḥammad al-Zubaydī. Dār Sabīl al-Rashād, Bayrūt, Ṭabʿah I, 1424 H / 2003 M.
Al-Lālikāʾī, Hibat Allāh bin al-Ḥasan. Sharḥ Uṣūl Iʿtiqād Ahl al-Sunnah wa al-Jamāʿah. Taḥqīq: Aḥmad bin Saʿd bin Ḥamdān al-Ghāmidī. Dār Ṭayyibah – al-Suʿūdiyyah, Ṭabʿah VIII, 1423 H / 2003 M.
Al-Maqdisī, Marʿī bin Yūsuf al-Karmī. Aqāwīl al-Thiqāt fī Taʾwīl al-Asmāʾ wa al-Ṣifāt wa al-Āyāt al-Muḥkamāt wa al-Mutashābihāt. Taḥqīq: Shuʿayb al-Arnaʾūṭ. Muʾassasat al-Risālah – Bayrūt, Ṭabʿah I, 1406 H.
Al-Qāḍī, Aḥmad bin ʿAbd al-Raḥmān. Madhhab Ahl al-Tafwīḍ fī Nuṣūṣ al-Ṣifāt ʿArḍ wa Naqd. Dār al-ʿĀṣimah.
Al-Rūmī, Fahd bin ʿAbd al-Raḥmān. Ittijāhāt al-Tafsīr fī al-Qarn al-Rābiʿ ʿAshar. Muʾassasat al-Risālah, Ṭabʿah III, 1418 H / 1997 M.
Al-Ṣābūnī, Abū ʿUthmān Ismāʿīl bin ʿAbd al-Raḥmān. ʿAqīdat al-Salaf wa Aṣḥāb al-Ḥadīth. Taḥqīq: Nāṣir bin ʿAbd al-Raḥmān al-Judayʿ. Dār al-ʿĀṣimah, Ṭabʿah II, 1419 H / 1998 M.
Al-Saʿdī, ʿAbd al-Raḥmān bin Nāṣir. Taysīr al-Karīm al-Raḥmān fī Tafsīr Kalām al-Mannān. Taḥqīq: ʿAbd al-Raḥmān bin Maʿlā al-Luwayḥiq. Muʾassasat al-Risālah, Ṭabʿah I, 1420 H / 2000 M.
Al-Ṣanʿānī, ʿAbd al-Razzāq bin Hammām. Tafsīr ʿAbd al-Razzāq. Taḥqīq: Maḥmūd Muḥammad ʿAbduh. Dār al-Kutub al-ʿIlmiyyah – Bayrūt, Ṭabʿah I, 1419 H.
Al-Shinqīṭī, Muḥammad al-Amīn. Aḍwāʾ al-Bayān fī Īḍāḥ al-Qurʾān bi al-Qurʾān. Dār al-Fikr – Bayrūt, 1415 H / 1995 M.
Al-Ṭabarī, Muḥammad bin Jarīr. Jāmiʿ al-Bayān ʿan Taʾwīl Āy al-Qurʾān. Taḥqīq: ʿAbd Allāh bin ʿAbd al-Muḥsin al-Turkī. Dār Hajr, Ṭabʿah I, 1422 H / 2001 M.
Ibn ʿAbd al-Barr, Abū ʿUmar Yūsuf bin ʿAbd Allāh. Al-Tamhīd limā fī al-Muwaṭṭaʾ min al-Maʿānī wa al-Asānīd. Taḥqīq: Muṣṭafā bin Aḥmad al-ʿAlawī, Muḥammad ʿAbd al-Kabīr al-Bakrī. Wizārat al-Awqāf – al-Maghrib, 1387 H.
Ibn al-Jawzī, ʿAbd al-Raḥmān bin ʿAlī. Zād al-Masīr fī ʿIlm al-Tafsīr. Taḥqīq: ʿAbd al-Razzāq al-Mahdī. Dār al-Kitāb al-ʿArabī – Bayrūt, Ṭabʿah I, 1422 H.
Ibn Baṭṭah, ʿUbayd Allāh bin Muḥammad. Al-Ibānah al-Kubrā. Taḥqīq: Riḍā Muʿṭī, ʿUthmān al-Athiyūbī, Yūsuf al-Wābil, al-Walīd bin Saif al-Naṣr, Ḥamad al-Tuwayjirī. Dār al-Rāyah – Riyāḍ.
Ibn Kathīr, Abū al-Fidāʾ Ismāʿīl. Tafsīr al-Qurʾān al-ʿAẓīm. Taḥqīq: Sāmī bin Muḥammad Salāmah. Dār Ṭayyibah, Ṭabʿah II, 1420 H / 1999 M.
Ibn Qayyim al-Jawziyyah, Muḥammad bin Abī Bakr. Al-Ṣawāʿiq al-Mursalah ʿalā al-Jahmiyyah wa al-Muʿaṭṭilah. Taḥqīq: ʿAlī bin Muḥammad al-Dakhīl Allāh. Dār al-ʿĀṣimah – Riyāḍ, Ṭabʿah I, 1408 H.
Ibn Qutaybah, ʿAbd Allāh bin Muslim. Al-Ikhtilāf fī al-Lafẓ wa al-Radd ʿalā al-Jahmiyyah wa al-Mushabbihah. Taḥqīq: ʿUmar bin Maḥmūd Abū ʿUmar. Dār al-Rāyah, Ṭabʿah I, 1412 H / 1991 M.
Ibn Qutaybah, ʿAbd Allāh bin Muslim. Taʾwīl Mushkil al-Qurʾān. Taḥqīq: Ibrāhīm Shams al-Dīn. Dār al-Kutub al-ʿIlmiyyah – Bayrūt.
Ibn Taymiyyah, Abū al-ʿAbbās Aḥmad bin ʿAbd al-Ḥalīm. Al-ʿAqīdah al-Wāsiṭiyyah. Taḥqīq: Abū Muḥammad Ashraf bin ʿAbd al-Maqṣūd. Aḍwāʾ al-Salaf – Riyāḍ, Ṭabʿah II, 1420 H / 1999 M.
Ibn Taymiyyah, Abū al-ʿAbbās Aḥmad bin ʿAbd al-Ḥalīm. Bayān Talbīs al-Jahmiyyah fī Taʾsīs Bidaʿihim al-Kalāmiyyah. Taḥqīq: Majmūʿah min al-Muḥaqqiqīn. Majmaʿ al-Malik Fahd li-Ṭibāʿat al-Muṣḥaf al-Sharīf, Ṭabʿah I, 1426 H.
Ibn Taymiyyah, Abū al-ʿAbbās Aḥmad bin ʿAbd al-Ḥalīm. Majmūʿ al-Fatāwā. Taḥqīq: ʿAbd al-Raḥmān bin Muḥammad bin Qāsim. Majmaʿ al-Malik Fahd li-Ṭibāʿat al-Muṣḥaf al-Sharīf, al-Madīnah al-Nabawiyyah, 1416 H / 1995 M.
Makhlūf, Ḥusayn Muḥammad. Ṣafwat al-Bayān li-Maʿānī al-Qurʾān. Wizārat al-Awqāf wa al-Shuʾūn al-Islāmiyyah – al-Kuwayt, Ṭabʿah II, 1408 H / 1987 M.
Yūsuf, Muḥammad Khayr Ramaḍān. Tatimmah al-Aʿlām. Dār Ibn Ḥazm, Ṭabʿah I, 1998 M.
Downloads
Published
Issue
Section
License
Copyright (c) 2025 Ridwan Nur al-Salam

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International License.















